Hij mag dan een prins zijn, een heer is hij niet

Deze zin komt uit het boek van sociologe Jolande Withuis die zes jaar lang onderzoek deed naar het leven van prinses/koningin Juliana. Het resulteerde in een boek van 800 bladzijden, genaamd Juliana, Vorstin in een Mannenwereld, gebaseerd op de bijdragen van vrienden en bekenden van Juliana, omdat Withuis zelf geen toegang kreeg tot de koninklijke archieven.



Hier vind je de link van de documentaire die gisteren is uitgezonden. Juliana, geen gewone koningin



Door het ontbreken van documentatie uit de koninklijke archieven heb je natuurlijk nooit helemaal een 100% beeld van alles, maar ik krijg een indruk van een zeer eenzame vrouw, zowel tijdens haar jeugd, maar vooral tijdens haar huwelijk. Maar ook een vrouw die nogal eigenzinnig en eigenwijs kon zijn.



Zie ook (AD): Juliana, excentriek en eenzaam

Ik vind het wel triest, als het waar is dat Bernhard Juliana niet meer wilde zien.



Bron: Volkskrant



'Bernhard wilde Juliana niet meer zien tijdens laatste levensjaren'



Tijdens de laatste levensjaren van koningin Juliana (1909-2004) wilde echtgenoot prins Bernhard (1911-2004) haar niet meer zien. Hij verbood haar hem te bezoeken. Op aandringen van dochter Irene kwam hij op 19 maart 2004 nog wel naar het sterfbed van zijn vrouw. Een dag later overleed zij.



Dat schrijft onderzoeker Jolande Withuis in haar biografie Juliana. Vorstin in een mannenwereld, die donderdag in Amsterdam wordt gepresenteerd. In de dinsdag uitgezonden NOS-documentaire 'Geen gewone koningin', en woensdag in een uitgebreid interview in de Volkskrant, schetst zij het tragische leven van een wispelturige vrouw. 'Het is heel treurig, deprimerend', zegt Withuis.



Het huwelijk van Juliana en Bernhard was nog veel slechter dan tot nu toe al bekend is. Juliana heeft in de jaren vijftig twee keer willen scheiden van Bernhard, een voornemen dat zij onder politieke druk niet doorzette. De twee leefden op paleis Soestdijk langs elkaar heen, in een vaak treiterige sfeer.



Juliana en Bernhard trouwden in 1937, nadat in een vernederende zoektocht door heel Europa naar een man voor de Nederlandse troonopvolgster was gezocht. Tot vlak voor de verloving had Bernhard nog twee andere aanzoeken lopen. In de lange periode dat de twee waren gehuwd, was Bernhard stelselmatig overspelig. Hij was jaarlijks vele maanden 'de hort op'. Volgens Withuis kleineerde Bernhard zijn echtgenote voortdurend, ook publiekelijk. Al tijdens de huwelijksreis stelde een door Withuis geciteerde waarnemer vast: 'Hij mag dan een prins zijn, een heer is hij niet.' Bernhard verwekte twee buitenechtelijke dochters bij verschillende vrouwen.



Withuis onthult dat Bernhard in het paleis zijn handen niet kon thuishouden. Ze schrijft: 'Gouvernante Nitschmann deed haar deur op slot om zich de prins van het lijf te houden. Haar zeer jonge opvolgster werd door hem belaagd. Een zestienjarige logee werd in haar logeerkamer door de prins betast onder haar blouse en op haar mond gezoend; ze wist hem haar kamer uit te werken en stortte haar hart uit bij een vertrouwd staflid; die geloofde haar, aangezien hij uit diverse andere bronnen met Bernhards gedrag bekend was. Een jong lid van Juliana's toneelclub werd door Bernhard aangerand toen ze aan zijn uitnodiging gevolg gaf om wat schilderijen te komen bekijken, waarna de regisseur jeugdige actrices niet meer ongechaperonneerd door het paleis liet lopen als de prins thuis was.'



Withuis in de Volkskrant: 'In mijn ogen was hij feodaal. Hij was 'de baas in huis' en vond het niet nodig zich te beheersen.'



Het boek van Withuis is de eerste wetenschappelijke biografie van Juliana. Het is tevens een persoonlijk portret van een koningin die vooral 'gewoon' Juliana wilde zijn. Zij had er grote moeite mee dat dat niet kon. Vanaf 1948 raakte zij in de greep van 'gebedsgenezeres' Greet Hofmans. Die zou met 'doorgevingen' van Het Hogere de oogziekte van Juliana's jongste dochter Marijke (later Christina) kunnen genezen.



De getrouwen die in het kielzog van Hofmans het paleis binnenkwamen, beoordeelt Withuis als 'een sekte'. Nadat Bernhard naar het Duitse blad Der Spiegel lekte hoe het toeging op Soestdijk, volgde een onderzoek door een commissie namens het kabinet. Dat leidde tot een opschoning van het hof in 1956.



Tussen Juliana en Bernhard was de breuk inmiddels al onherstelbaar. Dat Juliana tijdens het Lockheed-schandaal (1976), toen bleek dat Bernhard steekpenningen had aangenomen, hem toch de hand boven het hoofd hield, verklaart Withuis uit haar levenslange, irreële hoop dat het ooit nog goed zou komen tussen hen beiden.



Voor haar onderzoek kreeg Withuis geen toegang tot het Koninklijk Huisarchief. Wel kreeg zij veel nieuw materiaal aangereikt door kinderen van vriendinnen van Juliana. Daarvan had Juliana er veel, want in vriendinnenclubs was zij het gelukkigst. Na de Hofmans-crisis manifesteerde Juliana zich als maatschappelijke en sociale koningin, tot haar abdicatie in 1980. Na 1998 verscheen zij niet meer in het openbaar.

quote:yasmijn schreef op 27 oktober 2016 @ 12:17:

Ik moet die docu nog zien. Iemand een link?



Zit op werk, kan niet zoeken







Astu!



http://www.npo.nl/nos-jul ... -10-2016/16act1025Juliana

Bron: NRC



Van vredesstichter tot ‘gewone’ oma

Deze donderdag verschijnt een nieuwe biografie over Juliana (1909-2004). Deze ongewone koningin, die zo dolgraag gewoon wilde zijn, floreerde toen ze ver weg was van man en moeder. Haar ambities moest ze – eenmaal koningin – snel intomen.



Aan het slot van haar Kersttoespraak in 1956 vroeg koningin Juliana aan de radiomicrofoon: „Maar heb ook ik soms het recht niet, te trachten mijzelf te zijn?” Wie Juliana. Vorstin in een mannenwereld leest, hoort het antwoord van alle kanten op haar af komen: „Nee mevrouw, dat is helaas niet mogelijk.”



De biografie die Jolande Withuis (1949) schreef over het voor-vorige staatshoofd van Nederland, is het verhaal van een gevangenschap. Een schitterende gevangenschap misschien, een in veel opzichten ook wel benijdenswaardige gevangenschap, maar toch. Het is het verhaal van een vrouw die werd geboren in het isolement van een koninklijk protocol, dat zij een leven lang zou beschouwen als haar ‘natuurlijke vijand’. Waarbij de tragiek is dat op de momenten dat ze daadwerkelijk wilde ontsnappen, ze zich verbond aan de verkeerde mensen. Ze trouwde een man die haar ongelukkig zou maken en toen dat ongeluk zich eenmaal in volle omvang had gemanifesteerd, gaf ze zich over aan een vrouw die haar (en haar ambt) in een minstens zo diepe crisis zou storten. Waarbij het tekenend is voor de veerkracht van Juliana, dat alles uiteindelijk toch nog enigszins op zijn pootjes terechtkwam.



Maar eerst het begin. Juliana werd op 30 april 1909 geboren als redder van een met uitsterven bedreigde dynastie. Ze was de vrucht van een slecht huwelijk: een moeder met een zware baan en een vader van Duitse plattelandsadel die geen belangstelling had voor ‘enige intellectuele activiteit die meer denkkracht vereiste dan een legpuzzel of een spelletje patience’ (Withuis is bij vlagen zeer geestig). Hij zou vooral de geschiedenis ingaan vanwege een reeks struikelpartijen van zowel financiële als seksuele aard. Wel deelden Wilhelmina en haar man een diepe religieuze belangstelling, die vooral bij Hendrik zeer esoterische trekken aan kon nemen. Bij die ouders en hun schare personeel groeide Juliana op in een soms steenkoud paleis. Daar ontwikkelde ze al snel het verlangen om ‘gewoon’ te zijn. Dat verlangen was voorstelbaar, de onmogelijkheid om het werkelijk te realiseren was evident.



Vriendinnen

Het draaide uit op een jeugd in een half-echtheid die de 21ste-eeuwer doet denken aan de film The Truman Show. Er gebeurde van alles wat gewoon leek, maar kunstmatig was: Juliana kreeg les in een klasje met vier adellijke meisjes dat op een school moest lijken en ze had vaak kinderen over de vloer, zij het dat die in een aparte koets werden vervoerd. Later, op de universiteit, zou Juliana na ruim twee jaar les en drie tentamens een eredoctoraat krijgen; alles leek wel echt, maar was het niet. Het weerhield de jonge prinses er niet van om een stalen optimisme uit te stralen, geholpen door een toen al radicale religiositeit die het christelijke ver oversteeg en in de dood slechts een overgang naar een nieuwe fase zag. Intussen waren ook de driftbuien van de opgroeiende prinses befaamd.

Er gebeurde van alles wat gewoon leek, maar kunstmatig was

‘Jula’ wilde zo veel mogelijk vriendinnen om haar heen. Volgens Withuis modelleerde ze zich daarbij naar de meisjesvriendschappen die ze kende uit de Cissy van Marxvelds boeken over Joop ter Heul. Haar brieven uit die tijd weerspiegelen taal uit die boeken. ‘’t Is heerlijk om te leven en om allerlei dingen te mogen doen, als je maar wilskracht hebt [...] maar nu word ik zo vreselijk filosofisch dat ik me ga verliezen in mijn eigen gedachten. – ’k Zou toch zulke gloeiende epistels […] kunnen schrijven!’ Vol van vrolijkheid was de jonge prinses, die zaken graag als ‘dol’ of ‘dolletjes’ voorstelde.



Alleen maar vrolijk is dat niet: een mens wil niet uit een boek leren wat vriendschap is. Daar tegenover staat dat Jula er uiteindelijk wel in slaagde mensen levenslang aan haar te binden. Vanaf haar tienerjaren tot haar dood speelde een reeks vrouwengroepen een centrale rol in haar leven. Withuis speurde bij deze vrouwen en hun dochters een schat aan bronnenmateriaal op. Dat had ze ook wel nodig, omdat het archief van het Koninklijk Huis voor haar gesloten bleef.



Scherpe analyses

Dat laatste had een minder goede biograaf dan Withuis in de problemen kunnen brengen, maar zij compenseert veel door wat ze elders heeft aangetroffen, door het werk van eerdere onderzoekers (zoals Cees Fasseur, die wel het archief in mocht) te gebruiken en door scherpe analyses, zowel in psychologische als in maatschappelijke zin. In het eerste deel van het boek levert Withuis’ verlangen om ook de maatschappij te verklaren wel een paar trage passages op.



Withuis maakt er geen geheim van dat zij de oorlogsjaren als Juliana’s finest hour beschouwt. De naar Canada uitgeweken kroonprinses leidde in die jaren niet alleen een zelfstandig, maar ook een interessant bestaan. Ze reisde veel, hield toespraken, aanvankelijk om de Verenigde Staten ervan te overtuigen deel te nemen aan de strijd tegen het nazisme. Ze sloot vriendschap met presidentsvrouw Eleanor Roosevelt en zag de contouren van een leven voor zich waarin ze niet alleen een bijdrage kon leveren aan een soepel functionerend koninkrijk, maar aan het wel van de hele wereld.



Juliana floreerde, ver weg van het hof, haar moeder en haar man. Maar na de bevrijding vloog ze meteen weer haar gouden kooi in. Het leidde tot een zeer ongelukkig decennium, gedomineerd door de slepende affaire rondom gebedsgenezeres Greet Hofmans en de daaruit voortvloeiende loopgravenoorlog tussen de (sinds 1948) koningin en haar wettige echtgenoot.



Weinig geduld met Bernhard

Tja, Bernhard. Withuis heeft weinig geduld met de spoiled German boy, zoals ze een aantal malen een oud minnares van Bernhard vilein citeert. Nu is het gedrag van de zelfbenoemde ‘kwajongen’ in zeer veel opzichten ook beschamend. Aanvankelijk zag Juliana hem als haar bevrijder: zeer charmant maakte de jonge prins (de in de liefde uiterst onzekere) haar het hof. Hij voerde haar in de jaren dertig op haar kosten een jetsetleven binnen, inclusief drinkgelagen op Soestdijk. Dat was misschien niet Juliana’s stijl, maar hoe dan ook beter dan het klassieke hofleven.



Bernhard legde het toen al onophoudelijk aan met andere vrouwen en kleineerde zijn vrouw door haar kleding en uiterlijk te bespotten: ‘Maar je kostuum – wat is dat wat je daar draagt? Het lijkt mij een Juliana-combinatie van strandjurk met iets er boven om het deftig te laten lijken. En geen oorbellen!’’ Toen moesten de perslekken en de steekpenningen nog komen. Vaak bespot Withuis de prins-gemaal subtiel, zoals in wat ze schrijft over Juliana’s beëdiging, waar Bernhard een uniform met brede epauletten droeg: ‘Dat stond hem goed en maakte hem langer en minder frêle dan hij was.’



Elders is ze hard, getuige deze door vijf bronnen gestutte alinea over het wangedrag van Bernhard op Soestdijk: ‘Ten paleize vond de „baas in huis” het, naar de beste feodale traditie, evenmin nodig zich te beheersen. Gouvernante Nitschmann deed haar deur op slot om zich de prins van het lijf te houden. Haar zeer jonge opvolgster werd door hem belaagd. Een zestienjarige logee werd in haar logeerkamer door de prins betast onder haar blouse en op haar mond gezoend; ze wist hem haar kamer uit te werken en stortte haar hart uit bij een vertrouwd staflid; die geloofde haar, aangezien hij uit diverse andere bronnen met Bernhards gedrag bekend was. Een jong lid van Juliana’s toneelclub werd door Bernhard aangerand toen ze aan zijn uitnodiging gevolg gaf om wat schilderijen te komen bekijken, waarna de regisseur jeugdige actrices niet meer ongechaperonneerd door het paleis liet lopen als de prins thuis was. Enkele zeventienjarige schoolmeisjes uit Zeist, uitgenodigd om op Soestdijk een film te komen kijken, voelden zich in het gezelschap van de prins en enkele vrienden zo onveilig, dat ze zich in het donker uit de voeten maakten.’



Ziektetermen

Withuis verbindt het echtelijk conflict overtuigend met de groei van Juliana in de oorlogsjaren, die een concurrentiestrijd tussen haar en Bernhard veroorzaakte. Daar belanden we bij de kern van de persoonlijkheid, of eigenlijk persoonlijkheden, van de koningin. En, zoals meestal bij monarchale ellende, bij de wisselwerking tussen functie en privéleven van de vorst. Juliana besteeg de troon met grote politieke ambities. Tegelijkertijd stapelden de privéproblemen zich op: de liefdeloze echtgenoot en de paniek om de slechtziendheid van haar jongste dochter Marijke.



Dat alles leidde tot de overgave aan gebedsgenezeres Greet Hofmans en haar sektarische gezelschap. Hofmans leek in haar ascetische uitstraling een ultieme anti-Bernhard. Zo ging Juliana’s geloof over in de overtuiging dat zij dankzij Hofmans een directe lijn met het opperwezen had. Ze raakte ervan overtuigd dat het haar missie in de wereld was om die esoterische en pacifistische wijsheden te verspreiden. Daarmee plaatste ze zichzelf de facto boven de grondwet. Zo raakte de vorstin vervreemd van haar kabinet, van Bernhard en van haar oudste dochters. De bom barstte niet toevallig in de maanden na Beatrix’ achttiende verjaardag. Withuis vindt het niet onterecht om die vorstelijke verdwazing in ziektetermen te beschrijven, al heeft ze ook oog voor wat Juliana werd aangedaan. Zo noemt ze de commissie Beel, die de affaire Hofmans onderzocht en Bernhard grotendeels gelijk gaf, een trio huwelijkstherapeuten dat louter uit mannen bestond.



In zekere zin liep Juliana in haar verlangen om met het protocol te breken vooruit op de sociale omwentelingen van de jaren zestig en zeventig. Dat waren ook de jaren waarin Juliana als koningin het best functioneerde. Ze had haar ambities bijgesteld en presenteerde zich als een hooggeplaatste variant op de maatschappelijk werkster – en als een vrouw (oma) die inderdaad in veel ‘gewoon’ probeert te zijn. Withuis heeft duidelijk meer op met de ambitieuze Juliana; ze stoort zich expliciet aan de onwaarachtige films die werden gemaakt bij Juliana’s zeventigste verjaardag. Dat detoneert; daar zit de publiciste en opiniemaakster die Withuis óók is, de biografie een beetje in de weg.



Uitstekende biografie

Dat neemt niet weg dat Juliana. Vorstin in een mannenwereld een uitstekende biografie is: Withuis slaagt erin empathisch te zijn, zonder het gedrag van Juliana te vergoelijken. Zo meldt ze zonder omhaal de (later verzwegen) reizen van de prinses door nazi-Duitsland terwijl daar de jodenvervolgingen in volle gang waren: de biografe vond daarover geen spoor van ongemak bij Juliana.



Consequent was de vorstin zelden of nooit: Juliana hechtte minstens zo veel aan haar grilligheid als aan haar verlangen om ‘gewoon’ te zijn. Die grilligheid speelde ook een rol bij de reeks constitutionele problemen die in haar 32-jarige regeerperiode ontstonden (zie ook Lockheed en de moeizame verlovingen van Juliana’s vier dochters), maar na het lezen van Withuis’ biografie neigt een mens naar het republikanisme. Dat persoonlijke strubbelingen van de vorst het landsbestuur beïnvloeden is een inherent probleem van het systeem.



Haarscherp toont Withuis hoe de persoonlijke strubbelingen van Juliana het particuliere overstijgen. De nadelen van de monarchie (en van deze ook voor zichzelf soms ongrijpbare koningin) worden kraakhelder. Maar meer nog is Juliana een boek dat laat zien hoeveel schade het systeem een individu kan toebrengen.

Ik zocht - naar aanleiding van de discussie hier over het belastingverhaal en waar nu de Tweede Kamer ook over debatteert - naar een uitleg over hoe het zit. Ik vond deze op NRC, legt het wel helder uit. En maakt ook dat het volgens mij onmogelijk is dat ze er niet van hebben geweten.



Bron: NRC



Eind jaren zestig moest toenmalig premier Piet De Jong naar het parlement om te bedelen voor meer geld voor Soestdijk. Juliana moest namelijk flink interen op haar vermogen om de almaar stijgende kosten van paleizen, personeel en domeinen te betalen.



Maar het parlement deed moeilijk.

Dat gold met name voor links. Dat had zijn republikeinse aandriften uit de tijd van Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) niet helemaal verloren. Gesteggel over koninklijke uitgaven was het gevolg. De conservatieve historicus Jeronimo De Bosch Kemper had al in de negentiende eeuw geschamperd over „kleine gevechten die den grooten strijd vooraf gaan”.



Premier De Jong deed de Oranjes een voorstel.

Juliana en Bernhard zouden een waardevaste toelage krijgen voor hun dagelijkse uitgaven en huishouding. Die zou meegroeien met inflatie en ambtenaren salarissen. Daarmee was hun financiële onafhankelijkheid gewaarborgd. Om dezelfde reden zou er geen successiebelasting worden geheven op het vermogen dat overging van het staatshoofd op de erfopvolger.



Daar stond tegenover dat er voor het eerst op het Oranje-vermogen, dat sinds 1815 onbelast was, wel een fiscale heffing zou komen. Dat wil zeggen, het particuliere deel ervan. Voorzover het vermogen gebruikt werd voor het ambt (Gouden Koets e.d. ) bleef het onbelast. Zo werd het geregeld in het Financieel Statuut.



Helemaal objectief was de grens tussen privé en publiek overigens niet te trekken, zeiden geleerden. Als het volk het nodig vindt dat prins Bernhard in sportauto’s rondrijdt als echtgenoot van het staatshoofd, moeten die sportauto’s ook onbelast blijven, stelde een deskundige destijds. In dit opzicht bleef de koninklijke familie ongrijpbaar. Het was nadien – tot op de dag van vandaag – aan de directeur-generaal van de Belastingdienst om ergens de rode streep te trekken.

En omdat er gesproken wordt over al dan niet spilzucht: uit: NRC.



Zuinig overkomen lukt ze niet zo goed

Het koningspaar Als personen zijn Willem-Alexander en Maxima populair, maar het instituut dat zij vertegenwoordigen is dat minder. Kritiek op de uitgaven van het koninklijk paar is er ook. „Wittebroodsjaren gaan voorbij.”



Alle Oranje-festiviteiten van vandaag doen haar even vergeten: de geregeld oplaaiende kritiek op de hoge uitgaven voor de koning en zijn familie.



Halen Willem-Alexander en Máxima niet het nieuws vanwege een feestelijke gebeurtenis – de ontvangst in Obama’s Oval Office, Máxima’s uitverkiezing tot invloedrijk wereldburger door Time – dan worden zij regelmatig in verband gebracht met hoge kostenposten.



Begin dit jaar kwamen de onverwacht hoge uitgaven voor het onderhoud van zeilschip de Groene Draeck in het nieuws: jaarlijks 95.000 euro.



Dat de verbouwingskosten van Paleis Huis ten Bosch de begrote 35 miljoen euro met 25 miljoen zouden overschrijden, was toen al bekend. Evenals het feit dat de staat 461.000 euro had betaald voor twee stroken grond bij de vakantievilla van Willem-Alexander en Máxima in Griekenland.



Jurk van 10.000 euro

Zelfs ‘de bladen’, doorgaans geen republikeinse bolwerken, zijn kritisch. Twee jaar geleden doopte Privé Willem-Alexander tot ‘Zonnekoning’. De kosten van de renovatie van paleizen waren volgens het weekblad niet meer goed te praten. Concurrent Weekend verwonderde zich er onlangs in een artikel over dat koningin Máxima de uitgaven voor haar japonnen (soms à 10.000 euro) niet hoeft te verantwoorden. Conclusie: „Máxima’s kledingbudget blijft geheim.”



Opvallend is dat deze openlijke kritiek het koningspaar niet erg aankleeft. Uit de cijfers die de NOS dinsdag publiceerde blijkt dat Willem-Alexander en Máxima als personen populair blijven. Wel loopt de steun voor het instituut monarchie duidelijk terug. En ook met de hoogte van de jaarlijkse uitkering – 866.000 voor de koning, 343.000 voor de koningin – heeft 59 procent van de Nederlanders moeite.

In een land dat bekendstaat om zijn spaarzaamheid, zijn die twee grootheden – hoge kosten én goede populariteitscijfers voor koning en koningin – niet met elkaar te rijmen.



Ook koningshuisdeskundigen kunnen er geen eenduidige verklaring voor vinden. Ja, de hoge uitgaven zijn een voortdurend risico voor de populariteit van de koninklijke familie; zeker in een tijd van groeiend ressentiment onder de bevolking tegen een elite die haar zaakjes – al dan niet via Panama – goed voor elkaar heeft.

Maar nee, Willem-Alexander en Máxima hoeven zich daar – voorlopig althans – geen zorgen over te maken.



De meest genoemde verklaringvoor deze ‘teflonlaag’ van het koningspaar is dat zij „enthousiast” en „professioneel” vorm en inhoud geven aan de kernfunctie van het koningschap: het bieden van saamhorigheid aan een (in toenemende mate gepolariseerde) natie.



„Ik vond het knap hoe de koning daags na de aanslagen in Brussel opdook tussen het volk op de Haagse Markt en daar, midden tussen verschillende bevolkingsgroepen, verbindende woorden sprak”, zegt historicus Jeroen van Zanten, biograaf van koning Willem II.



Ook Koningsdag speelt bij het bieden van die saamhorigheid een niet te onderschatten rol, zegt hij. Het volk zoekt en vindt belangrijke waarden in het koningschap van Willem-Alexander en Máxima, aldus de historicus. Daardoor is het publiek in staat zich de monarchie toe te eigenen. Van Zanten: „Behalve om verbinding, gaat het daarbij om dingen als succes, hard werken, toegankelijkheid, professionaliteit, vriendelijkheid en er goed uitzien.”



Door transparantie nu meer rust

Nederland is bovendien transparanter geworden over de kosten van het koningschap. Er wordt wel eens met kostenposten geschoven, maar de hoofdzaak is dat men weet welke post onder welke begroting valt. „Al kan het altijd beter”, zegt Marc van der Linden, hoofdredacteur van het tijdschrift Royalty. „Als Kate, de vrouw van prins William, op kosten van de Engelse belastingbetaler een helikopter neemt van haar huis in Norfolk naar Londen, wordt openbaar hoeveel dat heeft gekost. Daar is commotie over, maar het is wel eerlijker richting belastingbetaler.”



Willem-Alexander begrijpt de gevoeligheden. Niet voor niets besloot hij onlangs om paleis Noordeinde en de Koninklijke Stallen in Den Haag voor het publiek open te stellen. Zo kunnen Nederlanders met eigen ogen zien waarin de miljoenen euro’s kostende verbouwing heeft geresulteerd.



Critici als ‘zeurpieten’ geframed

Meer transparantie zorgt voor meer rust, zou je kunnen zeggen. Maar ook de professionele manier waarop kritiek op het koningspaar onschadelijk wordt gemaakt, kan verklaren waarom de hoge uitgaven het koningschap niet aankleven. Premier Rutte, de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) en Kamerleden spelen daarbij een hoofdrol, zeggen diverse deskundigen.



Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans: „De goednieuwsshow rond het koningshuis wordt vanuit het Kabinet van de Koning en met name de RVD zorgvuldig geregisseerd. Iedereen is welkom, zolang je maar mild kritisch blijft. Op het moment dat je doorbijt, verstijven ze. Dan wordt een criticus geframed als zeurpiet en krijgt hij te horen: „Zijn er geen belangrijker dingen om over te klagen?”



D66-leider Alexander Pechtold herkent dit beeld. Samen met SP-Kamerlid Van Raak stelde hij geregeld de hoge kosten voor het Koninklijk Huis aan de kaak, niet als kritiek op de koninklijke familie, maar op de premier en zijn adviseurs die het zover laten komen.



Pechtold: „Zo moest ik bij mijn vragen over de kosten van de restauratie van de Gouden Koets erg lang wachten op antwoorden van het kabinet. En toen die er eenmaal waren, ontstond er bij Kamerleden van VVD en CDA al snel een meewarig sfeertje van: Waar zeur je nou over?” Ook de premier doet daaraan mee, zegt Pechtold, door kleinerend te spreken over een „steigertje, een containertje of een hekje, als daar kritiek op komt”.



Voormalig PvdA-senator Joop van den Berg, die onlangs een bundel over de monarchie publiceerde, vatte de aanhoudende kritiek vanuit de Kamer op de hoge kosten dinsdag in dagblad Trouw samen als „voeding geven aan kleinburgerlijke onzin” . De kritiek zou volgens hem populisme in de kaart spelen.



„Onzin”, vindt Pechtold. „Het is juist goed dat we de afgelopen jaren hebben doorgevraagd over bijvoorbeeld de hoge kosten van de verbouwing van Huis ten Bosch. Juist daardoor kreeg ik anderhalf jaar geleden ineens minister Stef Blok [Wonen, red.] met de secretaris-generaal van Algemene Zaken op bezoek. Die kwamen toegeven dat de kosten zo’n 25 miljoen euro – echt geen peanuts – hoger lagen dan Rutte eerst had gezegd.”



Toch weet de Tweede Kamer te weinig kritisch vermogen te ontwikkelen over de kosten van het koningshuis, vindt royaltydeskundige Marc van der Linden. Hij noemt het Nederlandse parlement „laf”. Van der Linden: „Elke keer wordt geschokt gereageerd op nieuwe berichten over hoge kosten, Kamerleden stellen verbolgen vragen, maar pakken niet echt door.”



Ook privétickets betaald

Zo verbaast Van der Linden zich over de ruime vakantieregeling voor het koningshuis, die het parlement ongemoeid laat. „Alle reizen van Willem-Alexander, Máxima en prinses Beatrix worden geacht in het algemeen belang te zijn”, legt hij uit. „Dat betekent dat wij – de Nederlandse belastingbetalers – alle tickets van de koning betalen. Ook bij privévakanties. Dat gaat best ver.”



Het reisschema van het koninklijk gezin is er dan ook naar, zegt Van der Linden. Willem-Alexander en Máxima bewaken zorgvuldig hun imago van hardwerkend en zelfs zuinig echtpaar. Daarbij is Máxima niet te beroerd een dure jurk meerdere keren te dragen. „Maar het paar gaat ook vaak op vakantie”, zegt de royaltydeskundige. „De afgelopen anderhalf jaar zijn ze met de kinderen in Mozambique, Noorwegen, China, de Verenigde Staten, Peru en Argentinië geweest. Vorig weekend zaten ze met het hele gezin in Rome voor een privébezoek, onder meer aan de paus. Dat komt mij via via ter ore. De RVD doet daar geen mededelingen over.”





Voor de reizen naar de Griekse vakantievilla in Kranidi en het Italiaanse vakantieverblijf van prinses Beatrix in Tavernelle staat het regeringstoestel ter beschikking. Willem-Alexander en Máxima kunnen daar betrekkelijk ongestoord heen, aldus Van der Linden. In ruil voor een paar plaatjes van het koninklijk gezin op het Wassenaarse strand en in de sneeuw van Lech, laat de vaderlandse fotopers hen met rust. De mediacode die ten grondslag ligt aan deze uitruil, heeft er volgens hem voor gezorgd dat de lezers van Privé en Weekend nauwelijks nog lezen waar ter wereld het koningshuis vakantie viert.



Populariteit duurt geen eeuwigheid, stelt de Amsterdamse historicus Jeroen van Zanten, zelfs niet bij Willem-Alexander en Maxima. Vroeger of later gaan de koninklijke panelen schuiven. „De wittebroodsjaren zijn dan over”, zegt hij. „Door zijn populariteit denkt een koning een potje te kunnen breken. Hij wil dan dingen veranderen waaraan hij zich is gaan ergeren.”



Zo ontwikkelden de koningen Willem I (1772-1843) en Willem III (1817-1890) zich in de negentiende eeuw tot eigenzinnige vorsten die hard botsten met de Staten-Generaal. Koningin Wilhelmina (1880-1962) ging zich na een goede start ineens met de koloniale politiek van het kabinet bemoeien. Dit tot schrik van diverse minister-presidenten.



Er komt een draaipunt

Ook Willem-Alexander zal moeilijk aan die historische wetmatigheid kunnen ontsnappen, denkt Van Zanten. Bepalend wordt de omgeving van de koning. Hoe lang zijn er nog tegenkrachten, zoals de moeder van de koning? Vertrekt de premier, met wie de koning nu soepel samenwerkt? Dienen zich riskante kwesties aan die voor een onverwacht draaipunt zorgen? Van Zanten: „De hoge uitgaven voor het koningshuis vormen daarbij absoluut een van de risicofactoren.”



Het koningspaar zal op termijn moeten gaan inleveren, voorspelt Van der Linden. „Ik kan mij niet voorstellen dat het zo blijft.” Over zes jaar wordt prinses Amalia achttien jaar. Ze gaat in een studentenhuis wonen en krijgt dan naar schatting een miljoen euro als toelage. „Reken maar dat de problemen dan opnieuw beginnen.”

Wat ik ook niet snap is hoe het komt dat als je een verbouwing begroot op 35 miljoen, je er dan 25 miljoen bovenuit komt. Het is bijna het dubbele. Ik kan een miljoentje meer of minder nog wel snappen, maar verdubbeling?